Deliberatie vs representatie

In de NRC van zaterdag 3 juli 2020 staat een pleidooi van Daan Roovers en Eva Rovers voor burgerberaden. Het is een inspirerend stuk over de mogelijkheden van de deliberatieve democratie, maar het laat een belangrijk probleem onbesproken. Wat doen we intussen met de representatieve democratie en hoe verhouden deze twee zich tot elkaar? Het huis van de representatieve democratie vertoont scheuren en is aan het verzakken. Daar lijkt iedereen het wel over eens te zijn. In plaats van dat huis te repareren, plaatsen we er een tent van burgerraden naast die we de deliberatieve democratie noemen. We zijn enthousiast over die nieuwe tent, iedereen vindt het daar reuze gezellig, maar intussen doen we niets aan het steeds bouwvalliger wordende huis. 

Dat burgerraden goed werken is mooi, maar we hebben intussen nog steeds een parlement en gemeenteraden. Daan Roovers en Eva Rovers schrijven enthousiast over de door president Macron ingestelde burgerberaad in Frankrijk. Macron heeft aangekondigd dat hij 98 procent van de aanbevelingen van het burgerberaad ongefilterd over zal nemen. Roovers en Rovers trekken de conclusie dat het burgerberaad in Frankrijk het vertrouwen in de politiek vergroot. Ik vermoed dat ze vooral het vertrouwen in Macron vergroot. Dat is fijn voor hem. Hij heeft het ook hard nodig na alle fouten die hij heeft gemaakt. Maar passeer je met dit burgerberaad niet het parlement? Wat als de voorstellen van het burgerberaad nog goedgekeurd moeten worden door het parlement. Kan het parlement er dan nog nee tegen zeggen? Stel dat ze het er inderdaad niet mee eens zijn? De voorstellen staan haaks op de verkiezingsbeloftes. Zij zijn de oude, eerbiedwaardige, representatieve democratie. Zij vertegenwoordigen toch ook een algemeen belang? En het verschil met het burgerberaad is dat zij democratisch zijn gekozen. Betekent dat nog iets?

Het burgerberaad in Frankrijk is niet democratisch gekozen. Iemand in Frankrijk heeft 250.000 telefoonnummers geselecteerd via loting. Vervolgens hebben mensen in call centers 250.000 telefoongesprekken gevoerd. Wie heeft voor hen de belscripts bepaald? Wat werd er gevraagd? Wie kan hier iets over zeggen? Vervolgens heeft men uit de positieve reacties een representatieve groep samengesteld van 150 mensen. Wie bepaalt daarbij wat representatief is? Welk algoritme is gebruikt? Hoe is dat gegaan? Ok, we hebben in elk geval 10 boeren nodig. Uit alle regio's. En het moeten dan 5 boeren en 5 boerinnen zijn. En 2 ervan moeten lid zijn van de Franse Farmers Defence Force of de Gele Hesjes en we willen ook drie biologische boeren hebben en 6 Christelijke, waarvan 5 katholiek en 1 protestants. Hoe ver ga je in dit identiteitsdenken en wie bepaalt wat representatief is? Zijn het ambtenaren die dit doen? Huren we een onafhankelijk commercieel bureau in dat hier ervaring mee heeft? Is iedereen die hierbij betrokken is vrij van ideologie? Heeft Macron hierin nog iets te zeggen gehad? En wie bepaalt over welke onderwerpen het burgerberaad zich mag uitspreken? Is dat Macron, of het parlement? Het lijkt me een lastige exercitie en de vraag wat representatief is, de identiteit, of de meningen die deze mensen daadwerkelijk vertegenwoordigen, lijkt mij voer voor filosofen. Hoe dan ook, het burgerberaad heeft nu wel de naam representatiever te zijn dan het gekozen parlement en terwijl het burgerberaad het vertrouwen in Macron wellicht vergroot, zou het heel goed kunnen dat zij het vertrouwen in het parlement juist verder ondermijnt. Het burgerberaad is immers representatiever dan de representatieve democratie zelf.

De invoering van deliberatieve democratie moet niet ertoe leiden dat we de representatieve democratie nog verder laten verloederen, totdat het bouwwerk helemaal instort en het vertrouwen verder daalt naar nul. Ooit werd het parlement en de gemeenteraad gezien als de hoogste instantie van de democratie. Zo wordt het nu door vrijwel niemand meer ervaren. Verschuiven we nu de aandacht naar alle spannende deliberatie experimenten? Schaffen we op termijn parlement en gemeenteraden af en vervangen we ze door burgerberaden? Of gaan we nog een echte poging doen om het bestaande systeem te verbeteren? Wordt het niet tijd om ook dat debat eens serieus te gaan voeren?