Aantrekkelijke politiek

Democratie interesseert de meeste mensen niet en dat is heel begrijpelijk. Onbekend maakt onbemind. Neem de lokale politiek. Wie weet waarover de gemeenteraad de afgelopen maand heeft vergaderd? Noem eens drie onderwerpen? 

Het zou mij verbazen als iemand dit weet. Behalve gemeenteraadsleden en enkele politieke nerds is niemand geïnteresseerd in lokale politiek. Een meerderheid van de stemgerechtigden gaat wel stemmen, eens in de vier jaar, maar die keuze is op van alles gebaseerd, maar niet op wat er zich de voorgaande jaren in de gemeenteraad heeft afgespeeld.

Deze situatie kan niemand verbazen, want het is ook niet eenvoudig om op de hoogte te zijn van wat er in de lokale politiek speelt. Lokale media, voor zover die er nog zijn, berichten nauwelijks over de lokale politieke agenda. De meeste lokale partijen hebben wel een website, maar als daar één keer per maand een nieuw bericht op staat, dan is dat veel. 

Hoe kom je er wel achter wat er speelt in de lokale politiek? Simpel, zou je zeggen, je gaat naar de website van de gemeente. Maar helaas, zo simpel is het niet. Ga naar een willekeurige site van een gemeente en je ziet de neoliberale ethos in werking. Burgers zijn klanten en de gemeente biedt vooral producten en diensten aan zoals paspoorten, uitkeringen en parkeervergunningen. Democratie is bijzaak. De gemeenteraad mag dan officieel het hoogste orgaan van de gemeente zijn, nieuws over de gemeenteraad vind je meestal niet op de voorpagina van de gemeente. Alleen als de onderwerpen heel controversieel zijn, of als er nadrukkelijk vraag is naar burgerparticipatie bij een onderwerp dat de gemeenteraad zelf echt belangrijk vindt, dan zul je er iets over vinden op de voorpagina. En zelfs dan is het vaak zoeken. 

Toen er eind 2019 in de gemeente Den Haag ophef was over de vreugdevuren op het strand bij Scheveningen, moest je op de website van de gemeente helemaal naar beneden scrollen om er iets over te vinden. Letterlijk de allerlaatste link rechtsonder verwees je door naar een samenvatting van het rapport en de aanbevelingen over de vreugdevuren. Terwijl landelijke media en de liefhebbers van de vreugdevuren in rep en roer waren, was het voor de gemeente Den Haag nadrukkelijk geen belangrijk nieuws.

De informatie over de politieke agenda staat bij de meeste gemeenten verstopt in zogenaamde raadsinformatiesystemen die vooral uitblinken in extreme gebruiksonvriendelijkheid. Wie voor het eerst terecht komt op zo'n systeem kan er geen touw aan vastknopen. Raadsleden krijgen daarom aan het begin van de raadsperiode een cursus aangeboden. Wil je als burger op de hoogte zijn van wat er speelt, dan heb je redelijk wat intelligentie en doorzettingsvermogen nodig.

De lokale politiek is ondanks, of misschien wel dankzij alle informatietechnologie, uiterst onaantrekkelijk. Het begrip rationele onverschilligheid wordt gebruikt als mensen de moeite niet nemen om goed geïnformeerd te raken, omdat die moeite niet opweegt tegen het voordeel van de kennis. Als het om de lokale politiek gaat lijden burgers om begrijpelijke redenen massaal aan politieke rationele onverschilligheid en de veelbesproken kloof tussen burgers en politiek is eerst een informatiekloof en dan pas kloof van wantrouwen. 

Gemeenten zijn zich vaag bewust van de problematiek en hebben daarom de mond vol van burgerparticipatie. Dat is een breed begrip en vaak wordt de participatieladder genoemd om uit te leggen dat er verschillende niveau's van betrokkenheid zijn. Een simpele versie van deze ladder heeft vier treden. De eerste trede gaat over informatieve betrokkenheid en daarna klim je verder omhoog via de beleidsbeïnvloedende betrokkenheid, directe betrokkenheid en tenslotte bereik je de top van zelfredzame betrokkenheid. 

Bij beleidsbeïnvloedende betrokkenheid kun je denken aan inspreken in de raad en discussies met raadsleden in de hoop hen te overtuigen. Directe betrokkenheid kennen we in de vorm van burgerbegrotingen, waar burgers direct kunnen meebeslissen over de verdeling van geld in de jaarlijkse begroting. 

Zelfredzame betrokkenheid heeft tegenwoordig de meeste aandacht. Het gaat hier om burgerinitiatieven die in feite tegen de gemeente zeggen, laat maar, wij kunnen het zelf veel beter. Denk aan het beheren van speeltuinen, of bijvoorbeeld zorg- en energiecoöperaties. Deze vorm van betrokkenheid past prima bij het neoliberale ideaal van vrijheid en eigen verantwoordelijkheid, maar loopt ook het gevaar dat het de kloof met de politiek juist vergroot. Want zelfredzame betrokkenheid wordt vooral gedreven door teleurstelling en woede over de gemeente die een bepaalde taak niet naar behoren uitvoert. Stelletje idioten! Laten we het zelf maar doen! Zo draagt zelfredzame betrokkenheid het risico in zich dat het niet bijdraagt aan herstel van vertrouwen in de politiek, maar juist het wantrouwen vergroot door nadrukkelijk afstand te nemen van de politiek, die er toch niks van bakt.
 
De minst spectaculaire vorm van betrokkenheid die ook de minste aandacht krijgt is de informatieve betrokkenheid, het simpele kennis nemen van de politieke actualiteit. En dat is raar, want het is wel de eerste trede van de participatieladder en wie een ladder wil beklimmen, begint gewoonlijk onderaan. Hoe kun je beleidsbeïnvloedend of direct betrokken zijn als je helemaal niet weet wat er speelt? 

Als je wil dat mensen zich meer gaan interesseren voor de lokale politiek, dan ligt de sleutel bij de informatieve betrokkenheid. Het bestrijden van rationele onverschilligheid kan met hele simpele maatregelen. Begin met een ander gemeentelijk communicatiebeleid, waarbij de focus verschuift van producten en diensten naar de representatieve democratie. Democratie moet weer voorpaginanieuws worden op gemeentesites. Iedereen moet direct kunnen zien wat er speelt in de lokale politiek en de gemeente moet die informatie op een laagdrempelige en aantrekkelijke manier aanbieden op de eigen website. Paspoorten en parkeervergunningen zijn belangrijk, maar we mogen ook wel wat trotser zijn op de representatieve democratie. 

Alleen als het makkelijk, leuk en aantrekkelijk wordt om het lokale politieke nieuws te volgen, zullen mensen dat ook daadwerkelijk gaan doen en dan volgen andere vormen van politieke betrokkenheid vanzelf en kunnen we ons minder druk gaan maken over de kloof tussen burgers en de politiek.